De LEAF Methode

Leestijd 6 minuten / Laatst gewijzigd 27 juli 2024 / Auteur Ruud de Keijzer

LEAF is een methode om planten probleemloos in een aquarium of aquascape te houden, met minimale onderhoud en minimale kans op algen.

Wat is LEAF?

LEAF staat voor Low Energy + Agitated Flow.

Low Energy staat voor het sterk dimmen van de lichtintensiteit en het niet onnodig hoog verwarmen van het water.

Aquariumplanten, ook de zogenaamd moeilijke plantsoorten, hebben veel minder licht nodig dan vaak wordt beweerd. Boven “huisplanten” plaats je meestel geen speciale lichtbron. Voor aquariumplanten is vaak wel wat meer licht nodig, maar de normale lichtoutput van de gemiddelde aquariumverlichting is veel te sterk.

Agitated Flow staat voor een constante, zichtbare beweging van water. Het wateroppervlakte is glashelder en de meeste bladeren van planten bewegen licht in het water.

De meeste aquariumplanten kunnen prima overweg met variatie in mineralen (plantenvoeding) en licht, maar hebben behoefte aan een constante toevoer van maximale hoeveelheden zuurstof en CO₂. Waterbeweging draagt hier aan bij.

---

Waarom LEAF?

• Gezonde planten. De lage lichtintensiteit voorkomt stress bij lage CO₂ concentratie en de waterbeweging zorgt ervoor dat zuurstof, CO₂ en voedingstoffen worden gedistribueerd.
• Geen algen. Met gedimd licht worden reeds zichtbare algen weliswaar nauwelijks bestreden, maar het voorkomt wel dat algensporen niet snel kiemen.
• Esthetisch. Licht maakt of breekt een beplant aquarium of aquascape. Het effect van gedimd licht is persoonlijk. De een vindt een lichtgevend aquarium mooi, de ander kijkt liever naar een mysterieuzer aquarium.
• In lijn met esthetiek: gedimd licht past bij veel biotopen. Een ‘open bergstroom’ vraagt om veel lichtintensiteit en groei van algen op stenen, maar veel biotopen worden gekenmerkt door bodems waar door de diepte van het water, de lichtintensiteit beperkt is. Of aan de oevers waar het licht eveneens dim is door beschutting van terrestrische bomen en planten.
• In de natuur vindt naast groei ook verval en afbraak plaats. Dit kan zonder problemen met LEAF worden toegestaan, waardoor de voordelen van afbraak benut kunnen worden. Mineralen worden gerecycled en populaties van microben en detrivoren worden ermee gevoed.
• Zeer weinig onderhoud en kosten. Je hebt een glazen bak en een filter nodig om het water in beweging te krijgen. Verlichting is niet per definitie noodzakelijk, maar waarschijnlijk gewenst als het aquarium groter is en op een donkere locatie staat. Het aquarium hoeft ook nooit te worden schoongemaakt. Alleen waterwissels zijn nodig; op zijn minst 1 of 2 hele grote waterwissels per jaar om de waterwaarden ’te resetten’.

Wanneer werkt LEAF niet?

De LEAF methode is geen dogma. Planten zijn geen onschuldige omstanders, maar organismen die zich aanpassen en zelfs hun omgeving beïnvloeden. Er zijn voldoende mogelijkheden om van de LEAF methode af te wijken, zeker naarmate de plantenmassa in een aquarium toeneemt. De lichtintensiteit kan dan omhoog worden geschroefd en de waterbeweging kan terug worden gebracht. Maar het hoeft niet.

De LEAF methode vormt dus een prima vertrekpunt, maar ook een prima situatie om terug te keren als planten het niet goed doen, algen zichtbaar worden, of er gewoon teveel onderhoud nodig is.

Voor een aantal doeleinden is LEAF echter niet geschikt. Voor een dichtere begroeiing, voor een laagblijvende bodembedekking, en voor de rode tinten die veel plantensoorten hebben, is een hogere lichtintensiteit en daarmee ook CO₂ nodig.

Daarnaast stellen veel vissoorten zichtbare waterbeweging niet op prijs. Door middel van complexe hardscapes en aanwezigheid van planten, kan de beweging op veel plaatsen worden gebroken voor vissen. Een punt van aandacht dus.

---

Hoe werkt LEAF?

De meeste planten die in aquaria en aquascapes worden gehouden, zijn oever- of moerasplanten. Deze planten volledig onder water houden, onder standaard aquariumverlichting, stelt ze voor een uitdaging. De hoge lichtintensiteit dwingt de planten te groeien. Voor groei is hoofdzakelijk water en CO₂ nodig. Water is het probleem natuurlijk niet, maar de CO₂ concentratie in gemiddeld aquarium water is zeer gering. Planten zullen de beperkte hoeveelheid compenseren met de productie van een enzym waarmee CO₂ gefixeerd wordt. Het enzym vraagt om een investering, waardoor andere investeringen worden gecompenseerd. Zo geven planten bijvoorbeeld bladeren op of de productie van bestrijdingsmiddelen. Door de lichtintensiteit te reduceren, worden planten minder op de spits gedreven.

De lichtintensiteit moet voldoende zijn om energie uit fotosynthese te produceren waarmee aan de energiebehoeften voor onderhoud van plantencellen kan worden voldaan. Boven het zogenaamde lichtcompensatiepunt, produceert de plant meer energie dan nodig is voor onderhoud, waardoor het kan groeien en energie kan opslaan voor toekomstig gebruik. Negatief omschreven, proberen we met LEAF er voor te zorgen dat planten niet dood gaan.

Door voor voldoende waterbeweging te zorgen proberen we planten te helpen met de aanvoer (en afvoer) van O₂, CO₂ en nutrienten.

Het is discutabel of waterbeweging voor meer or minder CO₂ zorgt. Een gemiddeld aquarium heeft in equilibrium met atmosferische CO₂, ongeveer 0,6 ppm CO₂ in het water. Door microbiele activiteit zou deze concentratie op kunnen lopen tot 2 a 3 ppm. Door de waterbeweging juist zo stil mogelijk te houden, zou worden voorkomen dat de CO₂ concentratie weer dichter bij 0,6 komt. Dit is de gedachte achter de Walstad methode.

Maar dan is er de praktijk. En zien we dat Walstad bakken wat povertjes kunnen ogen in de onderlaag van met name stengelplanten. Met een exact soortgelijke bak met veel waterbeweging zien deze stengelplanten er beter uit.

Waar komt LEAF vandaan?

LEAF is een label wat ik heb geplakt op een benadering die ik bij andere hobbyisten over de hele wereld terug zie, en zelf al zeker 25 jaar praktiseer. Gedurende deze periode heb ik geleerd dat aquarium technology vaak irrelevant of zelfs nadelig kan werken.

Een bak met water, goede omgevingsverlichting, een constante waterstroom met periodieke waterwissels, vormt niet alleen een goede basis voor een beplante tank, veel meer is er ook niet nodig. Daar kan de industrie natuurlijk niet veel geld aan verdienen.

Hoe goed werkt LEAF?

Laten we een bak met relatief makkelijke planten vergelijken met een bak met relatief moeilijke planten.

Hieronder een bak met relatief makkelijke planten.

Het volgende experiment met relatief moeilijke planten ben ik gestart in januari 2024.

Condities

• Kraanwater verdunt met zuiver (RO) water
• Overdadige voeding van planten (EI methode)
• Lichtintensiteit ligt rond 10 lumen per liter (dim licht)
• CO₂ gas injectie

Wordt snel vervolgd.

---

De LEAF methode

Voorbereiding

Planten

De meeste planten die in aquaria en aquascapes worden gehouden, zijn oever- of moerasplanten. Die kunnen zich aanpassen aan een leven volledig onder water, maar dat heeft een aantal weken tijd nodig.

Koop je nieuwe planten, dan is de kans groot dat zo boven water zijn gekweekt. Plaats deze planten drijvend in een vaas of bak in een goed verlichte omgeving, zoals de vensterbank op het noorden, of sterk gedimd licht, zoals aquariumverlichting op 1 a 5% lichtintensiteit.

Houdt de planten 2 a 4 weken in de vaas, waarna je ze plant in het aquarium.

Verlichting

Plaats het aquarium bij voorkeur op een donkere locatie. In een lichte omgeving, met sterk gedimd aquariumverlichting, zal het zicht in het aquarium niet goed zijn,

Een alternatief is dat je het aquarium juist in een lichte omgeving plaats, zoals dicht bij een raam, waarbij aquariumverlichting niet noodzakelijk is.

Beperk de lichtintensiteit in de ochtend tot zo’n 10 a 20% van de normale intensiteit gedurende 6 uur ten behoeve van fotosynthese. Daarna breng je de lichtintensiteit terug tot 1% gedurende 6 (winter) a 10 (zomer) uur. Zo kun je ook ’s avonds genieten van je glazen bak.

Filter

De filter vervult primair de rol om het water in beweging te krijgen. Het filteren van water wordt verzorgt door planten en de microben die op planten leven.

Filtermedia is dus niet nodig.

Maar filtermedia zorgt er wel voor dat kleine organismen niet in de filter kunnen komen.

Daarnaast kun je met hele fijn filtermedia, hele kleine deeltjes uit het water filteren. Fijn filtermedia raakt relatief sneller verstopt, wat de waterbeweging reduceert. Plaats het filtermedia daarom zodanig in de filter, dat het meeste water vrije doorgang heeft. Plaats het filtermedia bijvoorbeeld verticaal tegen de zijkanten in het filter. Die deeltjes komen op den duur echt wel in het filtermateriaal terecht.

Venturi

Waterbeweging zorgt niet altijd voor een schoon wateroppervlakte. Biofilm ontstaat door de accumulatie van organische stoffen en de beschikbaarheid van veel atmosferische zuurstof. Biofilm is zeer gunstig in aquaria, maar op het wateroppervlakte zien we het liever niet. Het voorkomt diffusie van O₂ en CO₂.

Met een luchtslangetje verbonden aan de uitgang van een filter, kunnen luchtbelletjes uit het filter worden geschoten. De luchtbelletjes breken het biofilm op het wateroppervlakte en houden deze schoon. Een dergelijk Venturi systeem kan voor geluidsoverlast zorgen; maar je hebt nauwelijks luchttoevoer nodig om de biofilm te breken.

Aquascaping

Vul een bak met substraat en kraanwater en ga aan de slag met aquascaping en het plaatsen van planten.

Opstart

Een speciale opstart is niet nodig. Wl je geen risico’s nemen, of is het allemaal nieuw voor je, wacht dan 2 a 4 weken af hoe je planten zich houden. Ogen ze na 2 a 4 weken nog steeds groen en zie je zelfs nieuwe groei ontstaan, dan kun je dieren aan je aquarium toevoegen.

Gebruik geen opstartproducten, tenzij je de populaties microben die van nature onstaan in je aquascape, wil belemmeren in hun ontwikkeling. Nee, dit wil je niet.

Onderhoud

Waterwissels

In kraanwater zit plantenvoeding. Wissel wekelijks 5 a 10% van het watervolume. Twee-jaarlijks, ongeveer 75% van het watervolume. Doe dit door in dezelfde week 2x een 50% waterwissel uit te voeren. En dit twee keer per jaar.

Bemesting

Niet per definitie nodig met waterwissels. Als de planten massa groter wordt en bladeren beginnen te verkleuren, kun je stikstof en kalium toevoegen in de vorm van KNO₃. Als er een of enkele bladeren verkleuren of smelten, dan is dit niet per definitie reden om te bemesten. De verkleurde bladeren mag je laten afbreken in je aquarium.

Blijf scapen,
Ruud

PS. Heb je vragen of opmerkingen? Stuur me gerust een bericht: