De kunst van aquascaping
Is aquascaping een kunst? Waarin verschilt het van een schilderij? En wat doet het ene schilderij in de vergetelheid belanden, terwijl het andere schilderij miljoenen waard is. Waarom doet de ene aquascape pijn aan de ogen, terwijl de andere aquascape prijzen wint? Wat een aquascape succesvol maakt is niet zo moeilijk te vangen in een aantal technieken. De uitvoering maakt het moeilijk.
Biofilie
Het lijkt er veel op dat de aantrekkingskracht op de natuur ingebakken zit in onze genen. De toonaangevende bioloog E.O. Wilson noemde dit biofilie. Een verlangen om in verbinding te staan met de natuur.
We kunnen dit overal terug zien. Neem architectuur. Het materiaal waarmee een huis wordt gebouwd. Het toelaten van natuurlijk licht. Het gebruik van natuurlijke patronen. Overzicht op de omgeving vanuit een veilige positie. Zicht op het onbekende. En….nabijheid van water.
Een natuurlijk huis vinden we een prettig huis. Om economische redenen is het echter geen gemeengoed.
Biotoop versus landschap
Met aquaria is het niet vele anders. Een bak met vissen vinden mensen leuk. Maar een biotoop maakt het beter. Een biotoop imiteert een stuk natuur onder water.
Maar het beetje natuur dat met aquascaping wordt geïmiteerd is niet per definitie een gebaseerd op natuur onder water. Bij een landschap is de imitatie gebaseerd op terrestrische natuur… dat in een aquascape onder water wordt gebracht.
Dezelfde technieken voor aquascaping kunnen worden toegepast op een biotoop als een landschap.
Aquascaping technieken
Natuur in aquascaping
Een mooie aquascape ziet er op de eerste plaats natuurlijk uit. Of het nu een biotoop of een landschap is. Zoals de aquascape hierboven. Zelfs een omgevallen boom maakt deel uit van het landschap.
Een zeer realistische weergave zoals hierboven is natuurlijk van de buitencategorie.
Dermate realistisch dat je er eigenlijk geen vissen in wil laten rondzwemmen tussen de bomen. Dat maakt het immers een stuk onnatuurlijker…
Daarmee komen we op een belangrijk punt. Het imiteren van een stuk onder water (biotoop) is per definitie natuurlijk. Bij een landschap is inspiratie een betere benaming. Neem de aquascape hieronder. Die lijkt al iets minder overeen te komen met een echt bos. Maar misschien iets te veel als een sprookjesbos.
Proportie in aquascaping
De natuur bepaald de proportie. In de praktijk van aquascaping zijn het vaak de dieren die het ijkpunt vormen. Een Iwagumi aquascape waar een grote Amano garnaal een berg beklimt, maakt de berg, de berg niet meer. Eerder een steen. Daarom lenen Neocaridina garnalen zich in relatief kleine aquascapes beter dan Amano garnalen.
En hoe verhoudt een korrel in het substraat zich ten opzichte van een blad van een plant. En het blad van de plant ten opzichte van een stuk hout. Of de textuur van het hout. Die verhoudingen dienen zich vanzelf aan. Een bepaalde verhouding voelt natuurlijk of niet. Proportioneel gezien kloppen de bovenstaande en onderstaande aquascapes prima.
Over het algemeen geldt: hoe kleiner de bak, hoe kleiner de elementen van de aquascape moeten zijn. In een kleinere bak werk je dus met zand of aquasoil “powder”. En met planten met kleinere of fijnere bladeren.
Diepte in aquascaping
Beide aquascapes vertonen nog een overeenkomst wat betreft de proportie. De hardscape achterin is kleiner dan de elementen voorin. Misschien dat het zelfs in de beplanting is doorgevoerd. Een waar kunststukje waarmee diepte wordt gecreëerd.
Als een aquascape echt diep oogt worden we er naartoe getrokken. We worden nieuwsgierig. We willen weten wat daar dan te zien is. Deze “mystery” is een toepassing die we niet alleen in aquascapes zien, maar ook in architectuur van landschap of gebouwen.
We willen weten wat er achter iets schuilt. Achter een hoek. Of bij een afgrond. Voor een Iwagumi aquascape is het wel eens lastig om interessant te blijven. Vaak is alles direct in beeld en wordt er geen interesse gewekt. Een diep aquarium werkt al mee. Een opening creëren naar achteren toe ook.
Zeker als de achterzijde verlicht is.
Licht in aquascaping
Licht aan de achterzijde draagt bij aan diepte. Een vaste achtergrond, zoals een rotswand die je wel eens in typische vissenaquaria ziet, maakt het benauwend en minder interessant.
Een verlichte achtergrond hoeft overigens helemaal niet licht te zijn. Zie de biotoop hieronder. De achtergrond is donker, maar wekt het niet de indruk dat het achterin ophoudt. Achterin wacht het onbekende. Waarschijnlijk is de achtergrond wel degelijk zwart gemaakt. Door het gebruik van licht van bovenaf, en met name door obstructie, is er een duidelijke lichtgradient in de aquascape ontstaan, waardoor de achterzijde wazig is geworden.
Licht maakt of breekt een aquascape. Met aan standaard verlichting over de lengte, zou bovenstaande biotoop er volledig anders uitzien.
Hieronder tref je een simpel voorbeeld aan hoe je gradiënten en schaduw kunt creëren. Met een mat die je normaliter onder een aquarium plaatst, knip je een stuk uit en leg je deze tussen het licht en het aquarium. En voor de bak hierboven kun je het hele dak bedekken met een mat, met daarin één of enkele gaten erin.
Het resultaat van de mat hierboven tref je hieronder aan. Een verlichte plek in het centrum, met donkere zijdes. Het licht verlicht tevens de muur achter het aquarium. Met semi-transparante raamfolie maak je de achtergrond diffuus, zodat er geen muur zichtbaar is.
Wat lijkt er niet helemaal te kloppen in bovenstaande bak? De bladeren ogen groot. Het hangt misschien een beetje af wat je in het hout ziet. In ieder geval herken je de bladeren. Het zijn eikenbladeren. Daarmee wordt alles geijkt. Het vooraf versnipperen van de bladeren zou dit ijkpunt weg kunnen nemen. Dan heb je volop mulm op het substraat en zou je complementair met meer exotische, kleinere bladeren kunnen werken.
Compositie in aquascaping
Lijnen
Op de foto waar een aquascape met donkere achtergrond is afgebeeld na, worden je ogen duidelijk naar een punt achterin geleid. Omdat de verschillende elementen zo staan opgesteld dat je denkbeeldig rechte lijnen kunt trekken die allen naar het zogenaamde vanishing point convergeren. De zogenaamde convergerende lijnen.
Met name de eerste en derde aquascape hebben dit heel sterk.
De vanishing point staat in verbinding met nog een lijn. Namelijk de horizon. Een natuurlijke lijn die de grond van water scheidt.
 |  |
Een vanishing point hoeft niet per definitie in de diepte te liggen. Neem de aquascape met donkere achtergrond als voorbeeld. De asquascape wordt naast het licht heel sterk gedomineerd door het centrale stuk hout. Dit hout ligt in de lengte van de bak, met duidelijke vertakkingen die terugkeren naar het centrum. Je ogen worden naar links en naar rechts geleid.
De aquascape hieronder heeft een hele duidelijke lijn dat door het hout is gedefinieerd. De lijn begint links onder, maakt een golfbeweging en wijst vervolgens naar een denkbeeldige vanishing point, die niet op de horizon ligt. In deze aquascape is een passage gemaakt op het substraat, maar deze heeft niet het typische effect wat je vaak bij passages aantreft, namelijk een vanishing point aan het einde van de passage op de horizon. Daar is de houten golf veel te dominant voor.
Hiërarchie
Dit is een ander belangrijk aspect van compositie; het aanbrengen van een visuele hiërarchie. Het ene element is dominanter aanwezig dan het andere element.
Wetenschappers Kaplan en Kaplan redeneren dat in de tijd dat mensen nog als jagers en verzamelaars leefden, kennis over de direct fysieke omgeving van belang is voor het overleven van de mens. Om die reden veronderstellen ze dat mensen zich aangetrokken voelen tot landschappen waarin ze zich makkelijk kunnen oriënteren.
In de bekende Iwagumi aquascapes zien we dit heel sterk terug. De stenen zijn bewust niet even groot, maar vertonen duidelijk een hiërarchie. Ook het gebruik van oneven nummers maakt oriëntatie makkelijker.
Gulden snede
Hoe zit het eigenlijk met de Gulden Snede? Waarschijnlijk de meest beschreven techniek in aquascaping. De Gulden Snede kent haast mythische proporties.
Wat mij betreft kan de Gulden Snede onder visuele hiërarchie worden ondergebracht. Met het plaatsen van het meest dominante element van de aquascape aan de linker- of aan de rechterkant, maar niet volledig aan het uiteinde, wordt oriëntatie een stuk makkelijker. En dat trekt volgens Kaplan en Kaplan dus aan.
Het toepassen van de gulden snede helpt hierbij.
Aquascaping award
Naar welk van de hierboven gepresenteerde aquascapes gaat de award uit?
Wat mij betreft de Iwagumi aquascape.
De stenen vormen hier de dominante elementen en vertonen onderling een duidelijke hiërarchie. En ze staan allemaal goed uitgelijnd, convergerend naar een punt op de horizon. En ik wil weten wat daar op het punt aangekomen, te zien is. Het maakt me nieuwsgierig.
De planten zijn in juiste proportie ten opzichte van de textuur van de stenen. De vissen ogen natuurlijk, ondanks dat het hier een landschap betreft en niet een biotoop.
Een top scape wat mij betreft.
Blijf scapen,
Ruud
PS. Heb je vragen of opmerkingen? Stuur me gerust een bericht: