Kraanwater voor een aquarium
Voor een beetje aquatische natuur in een glazen bak, is het water in de bak natuurlijk belangrijk. Het kraanwater in Nederland en Vlaanderen vormt voor de meeste toepassingen een prima bron. In tegenstelling tot wat de commercie ons wil doen geloven, en zelfs wat organisaties die opkomen voor dierenbelangen ons voorschrijven, is kraanwater direct geschikt voor de meeste vissen en invertebraten, en sowieso voor alle plantensoorten. Je hebt geen "waterbereider" of andere middeltjes nodig om het kraanwater geschikt te maken voor een aquarium.
Het water uit de kraan
Meten is weten, opzoeken ook
Kraanwater is geen gemiddeld water. Om te weten waar kraanwater uit bestaat kun je het zelf meten met een testkit of met apparatuur. Ook kun je een sample opsturen naar een laboratorium. Maar de waterwaarden van je kraanwater zijn al bekend. Je kunt ze gewoon online opvragen bij het waterbedrijf dat het water uit jouw kraan verzorgd.
Voor mijn kraanwater moet ik hier zijn: www.vitens.nl
Wat volgt is een overzicht van waterwaarden. De eerste 3 kolommen gaan we gebruiken om de inhoud van kraanwater te bepalen: inhoud (analysenaam), eenheid en gemiddelde waarde.
Waterwaarden
Het kraanwater bepaald op hoofdlijnen wat voor type aquarium je kunt houden. Het is niet aan te bevelen om je kraanwater met "middeltjes" geschikt te maken voor een specifieke aquascape.
Meestal is dit ook niet nodig. Bovendien word je een beetje slaaf van het continu testen en doseren.
Het leven in een aquarium is ook niet passief aan de omgeving overgeleverd. Het water in een aquarium verandert, zowel de gemiddeld waterwaarden als door natuurlijke fluctuaties.
En al die middeltjes dan die in de winkel worden aangeboden? Waar een hobby is, is commercie. Je kunt ook water en zelfs lucht in flesjes online of in winkels kopen.
Chloor
Het enige middeltje dat in sommige gevallen waardevol is, bestaat uit natriumdithioniet of natriumhydrosulfiet. Dit neutraliseert namelijk chloor of chlooramine. Maar omdat het kraanwater in Nederland nauwelijks chloor (of chlooramine) bevat, is een dergelijk middeltje niet nodig. In Vlaanderen is het vermoed ik niet anders.
Een zogenaamde "waterconditioner" heb je dus helemaal niet nodig.
En als kraanwater een zeer lage concentratie chloor heeft, dan zal de concentratie in een aquarium nog veel lager worden bij een waterwissel, waarbij doorgaans maar een deel van het water wordt verschoond. En ondertussen ontsnapt een deel van het chloor vanzelf uit water.
Waterhardheid
De algemene hardheid van water, GH, wordt gedefinieerd als de concentratie aardalkalimetaal ionen opgelost in het water. Aardalkalimetaal ionen zijn kationen (2+ ionen), waarvan calcium, Ca2+ en magnesium, Mg2+ relevant zijn voor zoetwater aquaria. Hier houd ik voor het gemak Ca en Mg aan.
De hardheid van water is niet van heel groot belang. Ondanks dat vaak anders wordt beweerd is de waarde zeker voor planten niet van belang, mits er maar wat Ca en Mg in het water zit.
Voor de meeste volwassen vissoorten is GH van zeer gering belang. Voor de kweek van bepaalde vissoorten is GH wél van belang. En ook ongewervelden, zoals garnalen en slakken, hebben GH nodig.
De GH staat in het bovenstaande overzicht al benoemd en is gelijk aan 6.6 dGH.
1dGH = 17.86 mg/l GH
6.6 dGH is ongeveer gelijk aan 118 mg/l GH
Miligram per liter (mg/l) is nagenoeg gelijk aan de veelvuldig gebruikte maat, parts per million (ppm)
Een dGH van 3+ is prima voor 95% van alle toepassingen. Eventueel ongewervelden wat bijvoeden met voeding dat veel calcium bevat. Voor een dGH 6.6 hoeft dit eigenlijk niet.
In het overzicht vind je ook de concentraties calcium en magnesium benoemd. Calcium is 40.3 mg/l. Magnesium is 4.21 mg/l.
Tezamen is dit 44.51 mg/l GH, oftewel, 2.5 dGH.
Dat is een stuk minder dan de 6.6 dGH die is gegeven.
Het verschil zit 'm in het verschillend moleculair gewicht van calcium en magnesium. GH is gebaseerd op calciumcarbonaat, CaCO3. Dat heeft weer een ander gewicht. De vraag moet dus zijn hoeveel mg/l calcium en mg/l magnesium overeenkomt met 1 dGH.
1dGH = 7.143 mg/l calcium
1dGH = 4.3 mg/l magnesium
Even rekenen:
Calcium: 40.3 / 7.143 = 5.64 dGH
Magnesium: 4.21 / 4.3 = 0.98 dGH
Opgeteld komen we dan op 6.6 dGH uit.
Meer informatie vind je in het artikel hardheid van water.
Alkaliteit
Alkaliteit is het vermogen van water om verandering in de zuurgraad pH tegen te gaan. In de aquarium hobby wordt dit altijd beperkt tot carbonaten CO32- en met name bicarbonaten HCO3–. Carbonaten komen in water voor bij een hogere pH.
Kraanwater heeft eigenlijk uitsluitend bicarbonaten. Dit wordt ook waterstofcarbonaat genoemd. De KH is typisch wat lager dan de GH. Er is dus meer Ca2+ en Mg2+ aanwezig dan HCO3–.
Hoe meer bicarbonaten in het water, des te hoger de alkaliteit. Het water kan vrijgekomen H+ ionen, die de zuurgraad (pH) vormen, dan binden (aan bicarbonaat ionen), waardoor verlaging van de zuurgraad wordt tegengegaan. Zodra alle bicarbonaten "bezet" zijn door H+ ionen, zullen de overgebleven H+ ionen, de zuurgraad weer doen dalen.
Over het algemeen werkt een wat lagere KH, wat een lagere zuurgraad mogelijk maakt, voor de meeste toepassingen wat beter. De zuurgraad volgt hieronder. De bicarbonaten op zichzelf zijn ook gunstig. Microben voeden zich ermee bij het omzetten van stikstof. En bepaalde plantsoorten kunnen zich ermee voeden als de CO2 concentratie in het water laag is.
Wanneer een zeer lage zuurgraad gewenst is, dan ben je beter af met water zonder bufferend vermogen. RO water (zie verderop in dit artikel) is dan de uitkomst. De pH in water met 0-1 dKH kan zeer variabel zijn. Echter gebeurd dit niet random. Het hangt namelijk volledig af van de concentratie van waterstofionen.
In het overzicht staat de concentratie waterstofcarbonaat ionen vermeld. Die is gelijk aan 115 mg/l. De KH is dus 115 mg/l of 115 ppm.
1 dKH = 21,8 mg/l bicarbonaat
Als we dit delen door 21,8 mg/l, komen we uit op een kH van 5.3 dKH.
Een dKH van 3+ is prima voor 90% van alle toepassingen.
Meer informatie vind je in het artikel alkaliteit van water.
Zuurgraad
De zuurgraad, pH, meet de concentratie positief geladen waterstofionen, H+, ten opzichte van de concentratie negatief geladen hydroxylionen, OH-. Als de concentraties van deze ionen gelijk zijn, dan is de zuurgraad neutraal. De pH is dan 7.
Als er meer waterstofionen aanwezig zijn, dan wordt de pH lager. Zijn er meer hydroxylionen aanwezig, dan is de pH hoger.
De zuurgraad heeft invloed op tal van biologische processen. Bij planten en bij dieren. Desondanks wordt het belang voor de meeste toepassingen zwaar overschat. De pH is ook voortdurend aan schommelingen onderhevig. Dit komt met name door CO2, dat afkomstig is uit de atmosfeer, uit de ademhaling van dieren en als bijproduct van microbiële activiteit.
De zuurgraad staan in het overzicht benoemd. Met een pH van 7.9 is het water basisch of alkalisch (niet te verwarren met alkaliteit) te noemen. Dat lijkt misschien aan de hoge kant, maar pH is een lastige parameter.
Koolstofdioxide CO2
De zuurgraad van water wordt voor een belangrijk deel bepaald door CO2. Wanneer CO2 vanuit de atmosfeer oplost in water, reageert een zeer klein deel ervan met water en vormt het koolzuur:
CO2 + H2O → H2CO3
Wanneer koolzuur reageert met water kan het waterstofionen H+ afstaan. Als CO2 de enige bron van H+ is, dan is de zuurgraad ongeveer 7.8 pH.
De CO2 concentratie is in het overzicht ook gegeven: 2.9 mg/l. Dit ligt iets hoger dan de concentratie die je in een bak water aantreft, waarvan het wateroppervlakte in contact staat met lucht. De concentratie is dan ongeveer 0.5 mg/l. Zit er leven in de bak dan stijgt de concentratie naar ongeveer 3 mg/l.
Meer informatie vind je in het artikel zuurgraad van water.
Kraanwater versus aquarium water
Het water uit kraanwater is niet hetzelfde als het water in je aquarium. Verschillende biochemische processen zorgen ervoor dat de waterwaardes veranderen.
Als je verdampt water aanvult met kraanwater, dan zal de GH toenemen. Vandaar dat vaak wordt aangeraden om verdampt water aan te vullen met zuiver (RO) water. Water waar dus geen mineralen als calcium, magnesium en bicarbonaat in zit.
De KH zal door microbiële activiteit afnemen. De pH is een speelbal van KH en CO2. De CO2 is afhankelijk van de ratio wateroppervlakte en watervolume, microbiële activiteit en respiratie door dieren.
Heb je een beplant aquarium, dan fluctueert CO2 en daarmee ook de pH sterk gedurende de dag. Zowel de KH als de GH nemen over tijd af door planten.
Zuurstof is in het overzicht ook benoemd: 5.9 mg/l. Dat is redelijke typerend voor water waar weinig microben actief zijn. In aquarium water zijn microben wel degelijk actief, waardoor de concentratie opgeloste zuurstof daalt.
Wat mij betreft is dit de belangrijkste parameter in de hobby waar je aandacht aan moet besteden.
De pH van aquariumwater
- De pH van aquariumwater ligt tussen de waarden 6 en 7,5. Dit is zacht / neutraal water en geschikt voor de meeste toepassingen.
- Wil je zeer zacht water of 'zwart water', dan zul je de bicarbonaten / KH van je water sterk moeten verlagen. Dit kan met behulp van een RO filter. Afhankelijk van je specifieke toepassing, zul je mineralen moeten toevoegen om bijvoorbeeld de GH te verhogen. De KH blijft echter 0 en daarmee zal de pH onder de waarde 6 komen.
- Wil je hard water, dan zul je mineralen (KH en GH) moeten toevoegen.
De pH is een lastig fenomeen om te begrijpen. De waarde van pH wordt minder relevant bij lagere KH. Er is bij een lage KH namelijk minder zuur nodig om de pH waarde te beinvloeden. Is de pH laag bij een gemiddelde of hoge KH, dan is er een sterk zuur aanwezig en zul je problemen ondervinden. Het goede nieuws; probeer dat maar eens voor elkaar te krijgen.
Kraanwater versus zuiver water
Voor sommige toepassingen is heel zacht water nodig. Voor het kweken van bepaalde vissoorten bijvoorbeeld. Of voor een zogenaamd zwartwater biotoop.
Daarnaast zijn er hobbyisten die graag hun eigen water samenstelling. Op basis van zuiver water waar zij dan zelf mineralen aan toevoegen.
Het zuiver water wordt vaak osmose water genoemd. Door kraanwater door een zogenaamde reverse osmosis (RO) filter te laten lopen, worden mineralen en andere deeltjes uit het water gefilterd. Zuiver water blijft er dan over.
Omdat in osmose water geen mineralen zit, en dus geen GH en KH heeft, is het water zacht.
Afhankelijk van je toepassing, kun je het daarbij laten. Of je voegt bepaalde mineralen toe. Of je mixt het in een bepaalde verhouding met kraanwater. Je verdunt / verzacht dan je kraanwater.
Osmose water heeft een neutrale zuurgraad, een pH van 7 dus, maar zodra het in contact komt met lucht, lost CO2 in het water op en daalt de pH naar ongeveer 6. Dat is lager dan de eerder genoemde pH van 7,8. Osmose water heeft echter geen bufferend vermogen (KH). Dit verklaart de lagere pH.
Kraanwater is ook plantenvoeding
In kraanwater zit naast calcium, magnesium en bicarbonaten, nog een heleboel andere mineralen. Naast zuurstof, CO2, water en licht, hebben planten mineralen nodig om te leven en te groeien.
Ongeveer 90% van een plant bestaat uit water. Halen we het water uit de plant, dan blijft er "droge stof" over. Koolstof (uit CO2), waterstof en zuurstof maken tezamen bijna 90% van de chemische samenstalling uit van deze droge stof.
De overige ruim 10% bestaat voornamelijk uit stikstof N (4%), kalium K, (4%), calcium Ca, (1%), fosfor P, (0,5), magnesium Mg, (0,5%), zwavel S, (0,5%), chloride Cl, (0,1%). De overige mineralen, waaronder ijzer, maken een nog veel kleiner deel uit van een plant.
De meeste van deze mineralen zijn in meer of mindere mate aanwezig in kraanwater. Aangevuld met de afvalstoffen van vissen en eventuele decompositie van organisch materiaal (plantenresten), beschik je door middel van waterwissels over plantenvoeding.
Meestal mag er nog wat extra NPK (stikstof, fosfor, kalium) gedoseerd worden. Ondanks dat ijzer maar in zeer beperkte mate aanwezig is, wil het voor een plant wel eens lastig zijn om ijzer op te nemen. En dus zou er misschien wat extra ijzer toegevoegd moeten worden in een vorm die matcht met de gemiddelde pH van het aquariumwater.
Kraanwater zou ongeschikt zijn
Een citaat van een organisatie voor dierenbelangen, luidt: "Vissen ‘gewoon’ in het kraanwater laten zwemmen is geen optie", waarna een aantal stellingen worden voorgelegd:
Giftige stoffen in het water
"Vooral ammoniak en nitriet zijn giftig. Voeg daarom waterbereider toe en controleer het water regelmatig met een testsetje."
Wat ik niet citeer is dat er ook verwezen wordt naar giftige stoffen in kraanwater. Dit is correct. Maar deze stoffen zijn van dermate lage concentraties, dat het niet per definitie problematisch is. Het zou in theorie problematisch kunnen worden als je kraanwater gebruikt om water te verversen. Om deze reden zijn er ook mensen die geen kraanwater drinken. Meer hierover lees je in mijn artikel over waterwissels.
Terug naar ammoniak en nitriet. De concentraties ammoniak en nitriet zijn zeer laag in kraanwater. Ammoniak wordt met name juist in het aquarium geproduceerd. Zeer waarschijnlijk in de relatief onschadelijke ammonium vorm. Een gezond aquarium heeft microbiota die ammonium omzetten naar het relatief onschadelijke nitraat. Daar heb je geen dubieuze "waterbereider" voor nodig.
Is nitraat onschadelijk? Het verschil tussen gif en medicijn is 'concentratie'. Een hoge concentratie nitraat is niet wenselijk. Maar dit geldt ook voor fosfaat, ijzer, organische stof, et cetera. Deze concentraties houd je binnen de perken door waterwissels uit te voeren, of beter nog, door het toepassen van een plantenfilter.
pH waarde
"De ideale waarde van het water zou moeten liggen tussen de 6,8 en de 7,5 (let op, dit is afhankelijk van de soort vissen!). De waarde schommelt altijd gedurende de dag. Wijkt de pH-waarde te ver af? Ververs dan een deel van het water met water met een hogere al dan niet lagere pH-waarde. Ook zijn er speciale middeltjes te koop die helpen de waardes weer binnen de perken te krijgen."
Hier spreekt enorm veel onwetendheid of onervarenheid uit met betrekking tot de aquariumhobby. Laat ik mijn antwoord kort houden: De pH ligt in de meeste aquaria ergens tussen de 6+ en 8-. En inderdaad fluctueert de pH binnen deze bandbreedte, zeker als er veel planten aanwezig zijn. De kieuwen van vissen kunnen hier prima mee overweg, terwijl ze hun interne pH constant weten te houden.
Voor wat beeldvorming; als wij mensen een komkommer eten en vervolgens een glaasje sinaasappelsap, dan zal het laatste niet zo lekker smaken. Een komkommer heeft een pH van 7,6 terwijl sinaasappelsap een pH van 3,5 heeft. Maar ik zal het wel overleven.
Het water verversen
"Om watervergiftiging te voorkomen, moet je het water van het aquarium regelmatig verversen. Haal per keer niet meer dan een derde van de bak leeg. Zo wordt het verschil in watersamenstelling voor de vissen niet te groot. Zorg ervoor dat de temperatuur van het water bij het verversen niet gaat schommelen."
Definieer "watervergiftiging". Hoogstwaarschijnlijk wordt hier wederom stikstof (ammoniak, nitraat) mee bedoelt. In een aquarium met planten en microbiota is dit probleem al verholpen.
Heb je geen planten, dan kun je waterwissels toepassen om de nitraatconcentratie in te perken. Maar wat voor water breng je terug in je aquarium? Kraanwater is over het algemeen prima geschikt. Echter, vanuit het oogpunt van dierenwelzijn is het niet per definitie zo dat je met "water verversen", "vies aquariumwater" vervangt voor "schoon kraanwater". Mijn aquaria produceren bijvoorbeeld geen PFAS en microplastics, die in zeer geringe mate wel in kraanwater aanwezig zijn.
De tweede opmerking over de hoeveelheid en de watersamenstelling of de temperatuur is lariekoek. Als je het water in een aquarium voor 50% vervangt met water dat bijvoorbeeld 5 graden kouder is, zal de temperatuurdaling minder dan 2.5 graden zijn. Een vis zal waarschijnlijk niet eens de hogere, relatief warmere regionen van je aquarium opzoeken om voor de temperatuur te compenseren.
Automatisch filteren
"Voor een goede zuurstofverdeling en het voorkomen van hoge concentraties giftige stoffen (door planten, vissen en voedselresten), moeten een filter en een luchtpomp in het aquarium of de vijver geplaatst worden."
Ik zou juist pleiten voor planten als belangrijkste filter voor ieder aquarium en niet als reden om juist een filter te nemen. Al lijken planten wel weer geholpen te zijn door de waterbeweging die de filter produceert.
Afijn, wil je het beste voor je vis? Wil je dierenleed voorkomen? Beste organisatie, onderricht het publiek dan in biotopen. Stuur je aquarium dus in de richting van de natuurlijke leefomgeving van je vissen. Dan zul je voor een 100 liter bak bijvoorbeeld niet 5 verschillende vissoorten aantreffen, die misschien behoefte hebben aan verschillende waterwaarden en temperaturen. En gefabriceerd vissenvoer met een hoge concentratie vulstof zul je er ook niet aantreffen. Of trillingen van water door kinderen die binnen aan het voetballen zijn.
Blijf scapen,
Ruud
Heb je vragen of opmerkingen? Stuur me een bericht:
