Een beplant aquarium is zeer belonend en maakt het aquarium ook nog eens robuust en zeer makkelijk in onderhoud. Mits een aantal lessen biologie in acht worden genomen.

Opstart

Voor een beplant aquarium heb je een aquarium nodig en een waterbron. Meestal is dit kraanwater. Planten kun je per direct aanschaffen, zelfs nog voor je een aquarium in huis hebt. De meeste planten worden boven water gecultiveerd en hebben tijd nodig om aan leven onder water aan te passen. Laat ze een paar weken in water drijven onder kamer verlichting of voor een raam op het noorden, en je kunt ze onder water planten of aanbrengen.

Het indraaien van een beplant aquarium, oftewel zorg dragen dat het aquarium bevolkt wordt door bacteriën die giftige stoffen onschadelijk maken, is niet nodig. Lees over het indraaien van een aquarium.

Water

Voor planten kun je water uit zo’n beetje iedere waterbron gebruiken. Kraanwater is dus prima. In kraanwater zit bovendien al een aardige basis aan mineralen (plantenvoeding). Als je voor een laag-energie aquarium gaat (zie hieronder), is kraanwater misschien al voldoende voor al je plant behoeften.

Zorg er wel voor dat je regelmatig, bijvoorbeeld wekelijks, een deel van je water vervangt met nieuw kraanwater. Zo vul je mineralen aan en haal je afvalstoffen uit je aquarium. Lees meer over (kraan)water.

Substraat

Bepaalde plantsoorten (drijfplanten en epifyten) hoef je niet te planten in substraat. Sterker nog, geen enkele plantensoort heeft onder water substraat nodig. Ga je voor een beplant aquarium met alleen drijfplanten en epifyten, dan kun je voor het uiterlijk natuurlijk een (dunne) laag substraat gebruiken.

Wil je planten in substraat plaatsen, dan maakt de dikte en het soort substraat niet uit. Het internet staat vol met verkeerde aannames over de voor- en de nadelen van verschillende benaderingen.

Onder bepaalde omstandigheden zou ik grof substaat, zoals grote kiezel, misschien afraden voor beginnende aquarianen.

Voor een beplant aquarium wordt meestal zand of een mineraal-rijk substraat gebruikt. Dit laatste is vaak een zogenaamde aquasoil. Soms worden beide typen samen gebruikt. Dit kan geglad zijn, waarbij een mineraal- of cellulose-rijk substraat de eerste laag vormt en zand de bovenste laag. Of gescheiden, waarbij een deel uit mineraal-rijk substraat bestaat en een deel uit zand. Het mineraal-rijk substraat is dan bestemd voor planten.

Om een heel lang verhaal kort te houden, kun je prima alleen zand gebruiken. Iedere plant doet het prima in zand. Planten hebben geen mineraal-rijk substraat nodig. Planten zijn in staat om onder water mineralen ook via de stengels en bladeren op te nemen. In high energy / high tech beplante aquaria, waarbij planten veel behoefte hebben aan mineralen, worden mineralen doorgaans uitsluitend via het water toegediend, omdat dit veel praktische en efficiënter is.

En “nee”, zand verstikt de wortels niet. Wortels geven juist zuurstof af waarmee ze microben voeden. Zand leeft meer dan de ogen doen geloven.

Energieniveau

Een beplant aquarium kun je op hoofdlijnen op twee manieren benaderen. Als low energy / low tech of als high energy / high tech. Als belangrijkste onderscheid wordt eigenlijk altijd gewezen naar het wel of niet injecteren van CO₂. Maar in essentie komt het neer op lage versus hoge lichtintensiteit.

Low energy / low tech

Walstad

Een low tech beplant aquarium wordt soms een Walstad genoemd. Vernoemd naar Diana Walstad die in 1999 de referentie voor low energy beplant aquaria schreef: Ecology of the Planted Aquarium. Een Walstad gaat uit van een cellulose-rijk substraat, waaruit CO₂ als bijproduct van decompositie vrijkomt. Daarnaast zou waterbeweging minimaal moeten zijn zodat de CO₂ concentratie hoger kan zijn dan de concentratie dat ontstaat bij de pH en atmosferische CO₂ equilibrium.

De werking van een cellulose-rijk substraat is discutabel. En het beperken van waterbeweging is Diana Walstad zelf op teruggekomen, dat hier ook nadelen aan kleven.

De CO₂ concentratie in een low energy beplant aquarium schommelt zo rond de 1 en 3 ppm op basis van CO2 diffusie via het wateroppervlakte, fotosynthese, microbiële activiteit en respiratie van met name vissen.

Waterbeweging is niet noodzakelijk maar ik heb wel het idee dat planten er beter door gaan uitzien, omdat stoffen en gassen geleverd en afgegeven worden. Ik gebruik hier meestal een filtertje zonder filtermedia voor.

Verlichting

De belangrijkste richtlijn is het beheren en met name het dimmen van verlichting. Planten hebben maar zwak licht nodig om te leven. De groei is onder zwak licht weliswaar laag, maar de gezondheid wordt ermee geborgd.

Planten in een low energy beplant aquarium hebben weinig mineralen nodig. Een waterwissel is misschien al voldoende. Misschien moet er wat potassium bij. Misschien ook stikstof indien er niet veel vissen rondzwemmen. Lees meer over plantenvoeding.

CO₂ injectie

Overigens kun je prima CO₂ in low energy aquaria injecteren en de lichtintensiteit laag houden. Dit draagt bij aan de gezondheid van planten. En je kunt het licht zelfs nog sterker dimmen door het toevoegen van CO₂.

CO₂ injectie en lage lichtintensiteit klinkt misschien onlogisch, maar het zijn condities die we in de natuur vaker tegenkomen dan de condities van een gemiddeld beplant aquarium.

Het voordeel voor een aquarium is dat je planten kunt houden, zoals Rotala wallichii. Planten die als “moeilijk” worden getypeerd, hebben geen speciaal substraat, voedingsstoffen of verlichting nodig. Moeilijke planten doen het gewoon slecht in lage CO₂ condities. Door CO₂ te injecteren, kun je dit soort planten houden in een low energy bak.

High energy / high tech

Een hoge lichtintensiteit aanhouden en verder alles low tech houden, komt de gezondheid van planten niet ten goede. Een hoge lichtintensiteit vraagt om CO₂ injectie en een goede toevoer van mineralen.

Standaard, ongedimd, aquarium verlichting heeft vaak een hoge lichtintensiteit. Daarom hebben beginnende aquarianen vaak moeite met het houden van planten onder water. De hoge lichtintensiteit dwingt planten te groeien, terwijl ze niet de middelen hebben om daaraan te voldoen.

Lees verder over CO₂ injectie.

Algen

Hoge lichtintensiteit en veel mineralen. Dat is natuurlijk voer voor algen. Maar meestal treffen we in high tech beplante aquaria van ervaren hobbyisten, geen algen aan. Algensporen ontkiemen namelijk door een combinatie van hoge lichtintensiteit en ammonium / ammoniak. Deze combinatie is een natuurlijk signaal voor algensporen dat de lente is aangebroken. Daarom houden high tech enthousiastelingen hun beplante bak heel schoon.

In low tech bakken hoeft dit niet. Sterker nog, ik verwelkom de afval omdat het gunstige eigenschappen heeft. En omdat de lichtintensiteit laag blijft, zorgt dit niet voor het kiemen van algensporen.

Aquascaping

Een aquarium met alleen planten valt prima een aquascape mee te creëren. De standaard onderverdeling van planten die geschikt zouden zijn voor de voor-, midden- en achtergrond, neem ik niet te veel in acht. Je kunt zogenaamde achtergrondplanten prima voorin houden en kort snoeien. Of je laat juist planten op bepaalde plaatsen voorin hoger groeien.

Het keurig groeperen van plantsoorten is kenmerkend voor de zogenaamde Nederlandse stijl. Maar je kunt plantensoorten ook door elkaar plaatsen. Of een beetje van beide.

Variabelen waar wél rekening mee moet worden gehouden zijn bladvorm-, grootte en kleur. Een groot blad, bijvoorbeeld, maakt een aquarium al snel klein. Bovendien werkt het blad van de ene plantensoort sterk met die van een andere plantsoort. En hetzelfde geldt voor de kleur.

Voorbeeld

Wil je een aanbeveling voor een low energy beplant aquarium waarmee je kunt beginnen?

De fijne bladeren van Rotala rotundifolia h’ra die van onder naar boven een kleuren-gradient vertonen van groen naar oranje, werkt mooi naast een groene mix van Pogostemon erectus, Heteranthera zosterifolia en Vallisneria nana. En deze mix oogt ook mooi naast vuurrode Ludwigia super red mini die aan de andere kant geflankeerd worden door een bos Limnophila sessiliflora.

Voor de Rotala rotundifolia h’ra, plaatsen we Hemianthus micranthemoides (Amerikaans parelkruid). Deze plant kun je kort houden door te snoeien, maar ook door ze plat te drukken en in elkaar te laten groeien. Voor de L. sessiliflora plaats je wat H. zosterifolia, die we laag houden, en een Lilaeopsis soort.

Verder kunnen we wat hardscape toevoegen, zoals was onopvallende rivierkeien en een groot stuk drijfhout.

Blijf scapen,
Ruud

© Nature Scapes