Aquariumplanten zijn planten die in aquaria en aquascapes worden gehouden. In een typische vissenaquarium spelen aquariumplanten voornamelijk een decoratieve rol, terwijl ze in veel aquascapes en biotopen een hoofdrol vervullen.

De meeste plantensoorten staan in de natuur met hun bladeren, volledig of gedeeltelijk, boven water. Door dit dual leven zijn we in staat om ze ook volledig onder water te houden. Maar natuurlijk is het niet en daarom wordt enige kennis van enige kennis van licht, CO₂ en mineralen gevraagd.

Wat zijn aquariumplanten

Waterplanten en moerasplanten

In de natuur komen aquariumplanten voor als waterplanten, waarvan sommige soorten volledig onder water staan in ondiep water of dicht bij het wateroppervlakte, zoals hoornblad, terwijl andere soorten op het water drijven, zoals watersla en kroos, of geworteld zijn in de bodem met hun bladeren drijvend op het water. De laatste zijn lelieachtigen, zoals soorten uit de familie Nymphaeaceae.

De meeste plantensoorten die in aquaria en aquascapes worden gehouden, zijn echter marginale planten langs wateren of planten afkomstig uit drasland, zoals moeras. Deze planten hebben doorgaans natte voeten maar de bladeren staan, volledig of gedeeltelijk, boven water.

Om in deze twee werelden te kunnen leven, hebben deze plantensoorten verschillende adaptaties ontwikkelt, waarmee ze onder water efficiënter voedingstoffen en CO₂ in het water via de bladeren en stengels kunnen opnemen. Daarom zien deze plantensoorten er onder water vaak net iets anders uit dan boven water.

Daarom kunnen we ze ook volledig onder water houden, zoals in een aquarium, terwijl dit best onnatuurlijk is. Je vindt geen beplante aquascapes terug in de natuur. De aquatische natuur wordt gedomineerd door algen.

Kwekers

Omdat aquariumplanten van nature hun bladeren volledig of gedeeltelijk boven water hebben, worden ze door leveranciers boven water gekweekt. Boven water hebben deze planten de beschikking over een veel hogere CO₂ concentratie en kunnen kwekers zonder veel problemen de lichtintensiteit opschroeven, waarmee planten sneller groeien.

Lichtintensiteit, CO₂ en mineralen

De beginnende hobbyist is zich vaak niet bewust van de aard van aquariumplanten en plaats planten direct onder water, waar de CO₂ concentratie veel lager is terwijl de verlichting vol aan staat. De planten smelten in dat geval vaak weg.

Maar ook na introductie zijn er vaak problemen om aquariumplanten gezond te houden. Zo’n 95% van alle problemen is te herleiden naar de relatie tussen lichtintensiteit en CO₂ concentratie.

De CO₂ concentratie van aquariumwater is typisch lager dan in de natuur, omdat de microbiële activiteit hoger ligt dan in een gemiddeld aquarium. En CO₂ is een van de bij-producten van microbiële activiteit. Daarnaast ligt de lichtintensiteit in de natuur vaak lager door troebelheid en schaduw veroorzaakt door terrestrische planten en bomen. En uiteraard door de plant zelf, die deels boven water staat.

Een hoge lichtintensiteit dwingt planten te groeien. Of ze nu willen of niet. Door de lage CO₂ concentratie moeten planten meer ‘dure’, complexe, CO₂-fixerende enzymen aanmaken, om de groei te ondersteunen. Dit gaat ten koste aan het onderhouden van andere vitale functies. Het resultaat: donkere of zwarte plekken, bladval van oudere bladeren, auto-fragmentatie en algen.

Mineralen

De oplossing voor problemen wordt vaak gezocht in mineralen, terwijl planten 10 tot 1000 keer meer water en koolstof (CO₂) nodig hebben dan mineralen.

Verhouding	Element
1000	Water H2O en koolstofdioxide CO2
100	Nitraat NO3 en Kalium K
20	Calcium Ca, magnesium Mg, sulfaat SO4, fosfor PO4,
1	IJzer Fe
< 1	Sporen elementen

Planten lijken bovendien niet heel tolerant te zijn voor schommelingen in CO₂, terwijl ze dit wel zijn voor fluctuaties in lichtintensiteit en mineralen.

Als de CO2 concentratie laag is, is er veel minder behoefte aan mineralen. Vers kraanwater zorgt voor een prima basis. Nitraat, kalium, magnesium zou wat extra toegevoegd kunnen worden. IJzer heel misschien; niet omdat er te weinig van is, maar omdat de vorm voor planten niet beschikbaar is.

Nitraat, kalium, magnesium

Minerale zouten dat bestaat uit een anorganische verbinding tussen een positief geladen ion (kation) en een negatief geladen ion (anion). Bekende voorbeelden zijn:

• Calciumcarbonaat, CaCO₃
• Kaliumnitraat, KNO₃
• Magnesiumsulfaat, MgSO₄ (Epsomzout)

Met waterwissels op basis van kraanwater al ver. Afvalstoffen die in het aquarium vrijkomen kunnen door bacteriën worden omgezet naar anorganische stoffen (minerale zouten). Je aquarium bevat een bepaalde hoeveelheid organische stoffen en anorganische stoffen die voor planten vrijkomen. Planten nemen deze actief op, gedurende fotosynthese, en passief op ieder moment. Niet alleen via de wortels, maar onder water ook, via iedere locatie. Veel mineralen, zoals stikstof en kalium worden door planten opgeslagen wat niet direct nodig is.

Dit maakt het voeden van planten dus heel makkelijk. Voor veel beplante bakken zijn waterwissels, eventueel aangevuld met nitraat en kalium, voldoende. Nitraat en kalium vormen zijn beschikbaar als kaliumnitraat, KNO₃. Wat van dit zout toevoegen is dus voldoende.

Kraanwater is soms ook wat karig in magnesium. Voeg wat Magnesiumsulfaat, MgSO₄ (Epsomzout) toe.

IJzer

Planten hebben weinig ijzer nodig, maar ijzer is echter een lastige rakker, omdat de vorm niet altijd opneembaar is voor planten. Een ijzerprobleem zien we typisch terug als chlorose in nieuw bladgroei. De andere oorzaak hiervoor zou mangaan kunnen zijn, maar in de praktijk lijkt dit zelden het geval te zijn.

Zeker in water met veel waterstofcarbonaten (KH).

Waterstofcarbonaten (KH) belemmeren de opname van ijzer door het vormen van slecht oplosbaar FeCO₃. Fosfaten kunnen reageren met ijzer en vormen slecht oplosbaar ijzerfosfaat, FePO4. IJzerfosfaat in de sedimenten kan verminderd en opgelost worden (met actieve deelname van microben), en zo kan het dienen als een langetermijnreservoir van beide voedingsstoffen.

[In zuurstofrijk, alkalisch water worden de ferro-ionen (Fe+++) opgenomen door bicarbonaat (HCO3-), hydroxide (OH-) en opgeloste zuurstof (O2) om onoplosbaar ijzer(III)carbonaat, hydroxiden en oxiden te vormen.]

Ijzertekorten komen veel minder vaak voor bij planten die geworteld zijn in een relatief onverstoord substraat. Door ijzer toe te voegen aan de bodem, begin je goed. Drijfplanten zouden best wel eens wat vaker met ijzertekorten te maken kunnen hebben.

Vaak is de beste oplossing het water verzachten (waterstofcarbonaten reduceren).

Hoe aquariumplanten houden

Plantensoorten

De keuze voor plantsoorten hangt van verschillende zaken af: het thema, de afmetingen van het aquarium, en wel of geen gebruik van CO₂.

Aquascape thema

De

Het aquarium

De

CO₂ toevoeging

Plantsoorten die geschikt zijn voor kleine aquaria zijn dit ook voor grote aquaria. En plantensoorten die zonder CO₂ kunnen, zijn ook geschikt voor CO₂, maar kunnen er wat anders uitzien. Ambulia, Limnophila sessiliflora, bijvoorbeeld, is prima geschikt voor een klein aquarium zonder CO₂ injectie. Voeg je in dit aquarium CO₂ toe, dan wordt de Amublia een stuk forser en oogt het kleine aquarium, ook echt klein.

Rode planten en bodembedekkers

Om het rode pigment (anthocyanine) in bepaalde plantensoorten te stimuleren, zul je de lichtintensiteit omhoog moeten brengen. Om de lichtintensiteit te verhogen zul je CO2 moeten injecteren (zie verderop).

Voor sommige plantensoorten geldt dat een combinatie van lichtintensiteit en beperkte toevoer van stikstof, de kleur nog roder kan laten ogen.

Het rode pigment is immers

Om een dichte, laagblijvende bodembedekkende plant te houden, zul je voor sommige soorten ook de lichtintensiteit omhoog moetenbrengen en daarmee

Methoden

Met ieder aquarium kun je wel uit de voeten. Planten zijn geen ‘onschuldige bijstanders’, maar hebben het vermogen zich aan te passen en manipuleren zelfs hun direct omgeving.

In de praktijk van aquaria en aquascaping, zien we een aantal benaderingen voor het houden van planten met betrekking tot lichtintensiteit en CO₂.

	High tech / EI	Rookie	NATurel	Low tech	LEAF	Walstad
Lichtintensiteit	hoog	hoog	gemiddeld	laag	heel laag	gemiddeld
CO2 concentratie	hoog	heel laag	hoog	heel laag	heel laag	laag
Waterbeweging	hoog	Variërend	gemiddeld	gemiddeld	hoog	geen
Plantenvoeding	Veel via water	Variërend	Variërend	Variërend	Variërend	Visvoer
Wekelijkse waterwissels	50%	Variërend	25%	25%	10%	0%

High tech

Ideaal voor het creëren van dichte bodembedekkers en om bepaalde plantsoorten rood te laten kleuren.
De lichtintensiteit en organische afvalstoffen maken het gevoelig voor algen.
Daarnaast kunnen sommige planten wat forser ogen, wat kan misstaan in nano aquaria.

De oplossing is zorgen voor een hoge plantdichtheid en veelvuldige waterwissels om organische stoffen uit het water te halen.

Rookie

Veelvoorkomende combinatie. Vooral bij beginners. Planten hebben het zwaar, zeker bij de opstart. Algen doen het goed in deze omstandigheden.

Low tech

Populaire benadering. Sommige plantensoorten kunnen wat dun of tenger ogen. Plantengroei is langzaam.

Naturel

Wordt zelden toegepast, terwijl deze combinatie het meest representatief is voor de natuur en voor een aquarium dit de meest makkelijke combinatie is.

LEAF

Een low tech variant

Walstad

Een low tech variant

Technologie

Techniek

Verlichting

CO2

Plantenvoeding

Hoeveel, waar en wanneer

Tekorten van andere mineralen zijn veel lastiger te herkennen, omdat symptomen veel overlap vertonen en plantsoort afhankelijk zijn.

Voor het doseren, kies verschillende dagen zodat mineralen elkaar niet in de weg zitten. Een voorbeeld:

• Zondag – waterwissel
• Dinsdag – magnesiumsulfaat
  5 ppm = 5 mg / liter = 0,5 gram / 100 liter
• Donderdag – kaliumnitraat
  30 ppm = 30 mg / liter = 3 gram / 100 liter
• Eventueel ijzer gluconaat op zaterdag

De hoeveelheden is zwaar bij benadering. Hoeveel planten heb je in 100 liter, wat is de lichtintensiteit, et cetera. Gelukkig is een beetje overdosering niet kwalijk en voor deze specifieke mineralen, verstandiger dan te weinig doseren.

High energy

Ga je voor een high energy bak, met CO2 injectie en hoge lichtintensiteit, dan zul je wat meer aan mineralen-management moeten doen. Vaak wordt zuiver water of verdund water gebruikt en een mix aan verschillende minerale zouten toegevoegd, soms door middel van geautomatiseerd dosering via het water. Dosering via het water is

Waterwaarden

Over het algemeen doen planten het in ieder water goed. Met name moerasplanten hebben een voorkeur voor wat zachter water, omdat mineralen wat makkelijker opgenomen kunnen worden. Veel waterplanten hebben het vermogen om in wat harder water, waterstofcarbonaten als koolstofbron te gebruiken.

Aquariumplanten en algen

Planten zijn over het algemeen geen partij voor algen. Er is dan ook geen sprake van indirecte concurrentie. Algen lijken op dezelfde manier op licht(intensiteit) te reageren en hebben veel minder CO2 en mineralen nodig dan planten, die ’terrestrische structuren’ moeten bouwen, zoals stengels en transportvaten.