Aquariumplanten worden bruin of geel

Aquariumplanten kunnen bruin of geel kleuren. Of de bladeren laten los. Of ze groeien met een afwijkende vorm. Of er verschijnen algen op de bladeren. Of ze groeien niet. Kortom, hoe houd ik mijn aquariumplanten gezond?

Meestal wordt gewezen op plantenvoeding (mineralen) of de kwaliteit van verlichting, terwijl de oorzaak veel waarschijnlijker ligt bij de relatie tussen CO₂ en lichtintensiteit.

Moeras- en oeverplanten

De meeste plantensoorten die in aquaria worden gebruikt zijn moerasplanten of oeverplanten. Veel van deze plantensoorten zijn over te wennen aan een volledig aquatisch leven. Maar de lage CO₂ concentratie (en misschien ook de lage O₂ concentratie) in een gemiddeld aquarium, is benauwend voor ze.

Atmosfeer

Hoe vergaat het deze ‘aquariumplanten’ in de natuur? Vaak staan moerasplanten maar ten dele onder water en hebben ze dus beschikking over constante en hogere atmosferische CO₂ (en O₂) concentraties.

Ik zet O₂ hier tussenhaakjes. De relatie tussen planten en O2 in aquatische condities is niet geheel duidelijk. De O₂ concentratie in water ligt in ieder geval veel lager dan de concentratie in de atmosfeer.

De relatie tussen planten en CO₂ in aquatische condities is wel duidelijk. Bovendien is de CO₂ concentratie van het water vaak ook wat hoger. Maar in een aquarium zonder CO₂ injectie, ligt de CO₂ concentratie heel laag. Zo tussen de 0,6 en 3 ppm.

Bovendien is er nog iets anders onnatuurlijks in een gemiddeld aquarium: de lichtintensiteit.

Zonlicht

Vaak wordt gewezen op de lichtintensiteit van zonlicht. Geen enkel aquariumverlichting kan zich meten met de intensiteit van zonlicht. Maar ga eens kijken in de natuur, steek je hoofd onder water en laat je verrassen. Je vindt bijna nergens planten volledig onder water.

In wateren waar de zon er vol op staat zie je geen planten volledig onder water staan. Of op een diepte die niet vergelijkbaar is met geen enkel aquarium.

De meeste ‘aquariumplanten’ groeien deels boven het wateroppervlakte, waar ze schaduw vormen voor de delen onder water. Waterranden kunnen sowieso in de schaduw staan door planten en bomen die langs het water groeien.

Niet onbelangrijk: de CO₂ concentratie in veel wateren ligt hoger dan in een gemiddeld aquarium. Een hogere CO₂ concentratie maakt het voor planten mogelijk om beter om te gaan met hogere lichtintensiteit. Zie het artikel over het low tech aquarium.

Het onnatuurlijk aquarium

CO₂

Planten volledig onder water houden is niet natuurlijk. Er zijn slechts enkele uitzonderingen, zoals Vallisneria soorten en Elodea densa (waterpest). De meeste planten hebben behoefte aan een hogere concentratie CO₂ (en O₂), maar kunnen zich aanpassen aan de gemiddelde CO₂ concentratie van 3 ppm CO₂.

Lichtintensiteit

Bovendien staan aquariumplanten onder aquarium verlichting met hoge lichtintensiteit.

Waarom heeft aquarium verlichting een hoge lichtintensiteit? Omdat het gemiddeld aquarium in een goed verlichte ruimte staat. Met een lagere lichtintensiteit heb je overdag minder goed zicht in het aquarium. Dit kun je compenseren door de lichtintensiteit te verhogen. Jij blij, maar jouw aquariumplanten veel minder.

Planten groeien sterker bij hogere lichtintensiteit. Daar kunnen ze niet veel aan doen. Door de lage CO₂ concentratie worden ze in de problemen gebracht. Ze investeren in complexe CO₂ fixerende enzymen, wat ten koste gaat van andere vitale functies, zoals het produceren van afweerstoffen. Plantengroei is dus geen teken van goede gezondheid.

De ellende begint. Bladeren verkleuren. Het donker of bruin verkleuren is een direct gevolg hiervan. Het loslaten van bladeren ook. Het smelten van bladeren ook. De komst van algen op bladeren ook. Het geel verkleuren is vaak indirect, via de mineralen huishouding, maar in basis ook toe te schrijven aan de onnatuurlijk situatie van te hoge lichtintensiteit bij de lage CO₂ concentratie in een aquarium.

Een te hoge lichtintensiteit bij de lage CO₂ concentratie in een gemiddeld aquarium is het kernprobleem bij het bruin, geel of transparant worden van aquariumplanten. Een lage lichtintensiteit voorkomt bovendien ontkieming van algensporen.

Algen

Algen concurreren niet indirect met planten (voor middelen). Er bestaat geen ideale omstandigheid waarbij planten gedijen en algen niet. Algen hebben veel minder CO₂ en voedingsstoffen nodig en reageren veel gevoeliger op veranderingen. Zowel algen als planten hebben vergelijkbare reacties op lichtspectrale handtekeningen. En zowel algen als planten zijn prima met lage lichtintensiteit. Algen kunnen eigenlijk zegevieren bij zeer lage lichtintensiteit. Kortom, planten zijn geen partij voor algen.

Maar alle hoop is niet verloren. De oplossing is om te voorkomen dat algen sporen ontkiemen.

De meeste algensoorten in onze zoetwatertanks bestaan als algen sporen die worden getriggerd door een combinatie van intens licht en ammoniak. De combinatie fungeert als een trigger: “de lente is hier, laten we feesten”.

Gedempt licht, een bacterierijke omgeving en een dicht beplante tank met gezonde planten verlagen de kans dat deze sporen ontkiemen tot algen. Let op: gedempt licht heeft een positief effect op de andere factoren: gedempt licht > gezonde planten > bacterierijke omgeving.

Richtlijnen

• Gebruik aquarium verlichting dat gedimd kan worden. Begin bij 5-10% van de normale output.
• Dat geeft misschien slecht zicht op je aquarium. Daarom staat een aquarium bij voorkeur op een donkere lokatie, zoals een hoek van een kamer ver weg van ramen.
• Zorg voor voldoende waterbeweging. Bij voorkeur bewegen alle bladeren heel lichtjes in het water.

Deze richtlijnen zijn de basis van de LEAF methode.

FAQ

Wat is het verschil tussen makkelijke en moeilijke plantensoorten?

De CO₂ concentratie. Moeilijke plantensoorten doen het prima onder sterk gedimd licht, maar doen het moeilijk in een aquarium zonder CO₂ gas injectie, ongeacht de lichtintensiteit. En ook ongeacht het type bodem.

Waarom gaan mijn nieuwe planten dood?

Koop je nieuwe planten, dan is de kans groot dat deze (moeras)planten boven water zijn gekweekt. Dat is voor kwekers namelijk veel makkelijker en productiever. Plaats je ze vervolgens abrupt onder water, dan worden ze geconfronteerd met de lagere gas concentraties CO₂ en O₂ en gemiddeld (= veel te hoge) intensiteit van aquarium verlichting.

Wat zijn de nadelen van een lage lichtintensiteit?

• Planten groeien langzamer….maar dit kun je ook positief ervaren.
• Planten zijn minder kleurrijk. Veel plantensoorten vertonen kleur (pigmentatie) als bescherming voor de lichtintensiteit. Die kleuren zijn dus niet zichtbaar onder lage lichtintensiteit.
• Planten kunnen een kruipende groei vertonen. Dit is de aantrekkingskracht van veel bodembedekkers. Een van de parels in aquascaping is Hemianthus callitrichoides (HC) Cuba. Dit plantje doet het prima onder zwak licht (mits CO₂ gas wordt geïnjecteerd), maar vertoont meer verticale groei dan horizontale groei.

Ligt het niet aan plantenbemesting?

Problemen met planten worden heel vaak toegeschreven aan een tekort van een bepaald mineraal. Dan hebben ze op het internet gelezen dat vergeling veroorzaakt wordt door bijvoorbeeld een gebrek aan stikstof. Maar symptomen kunnen echter meerdere oorzaken hebben.

Die kans is klein. De meeste mineralen die planten nodig hebben, ontvangen planten door waterwissels en door biologische activiteit in het aquarium. Zolang de CO₂ concentratie laag is, is de behoefte van planten voor mineralen gering.

Kalium kan nog wel eens ontbreken. Misschien ook stikstof in een aquarium met weinig vissen. Misschien ook magnesium als in (kraan)water niet zo veel magnesium zit.

Lees meer over plantenvoeding.

Moet ik de duur van verlichting verkorten?

De duur verkorten heeft effect omdat het invloed heeft op de lichtintensiteit. Door de duur te verkorten wordt de lichtintensiteit abrupt verlaagd tot omgevingslicht. En ja, omgevingslicht heeft effect op planten. Ik houd zelf aardig wat glazen bakken met planten zonder speciaal licht, en de bladeren van de planten zijn groen.

Maar werken met een tijdsgebonden dimmer op je verlichting, werkt fijner. Bovendien kun je met een zeer lage lichtintensiteit ook ’s avonds genieten van je aquarium.

Zou ik betere verlichting moeten kopen, speciaal voor planten?

Leveranciers van verlichting hebben het vaak over de spectrale eigenschappen en het bijbehorende prijskaartje. Maar planten zijn heel flexibel wat betreft deze spectrale eigenschappen. Dus bespaar je de kosten.

Blijf scapen,
Ruud

@ Nature Scapes