Aquarium opstarten of indraaien
Een aquarium opstarten of indraaien is het leefbaar maken van een aquarium voor planten, vissen of andere dieren. Er bestaan verschillende methoden, middeltjes en testen in de hobby waarmee je dit voor elkaar kunt krijgen en zelfs kunt versnellen. Maar ze zijn allemaal behoorlijk onzinnig, omdat de natuur het “leefbaar maken” aardig onder de knie heeft. Het heeft onze hulp niet nodig. Vaak werken de methoden en middeltjes averechts.
De opstartende hobbyist
Op veel (inter)nationale online forums, waar mensen contact met elkaar zoeken om over de aquarium of aquascape hobby te praten, wordt gesproken over het indraaien van een aquarium.
“Koop een flesje ammoniak en een flesje bacteriën. Koop een testkit om waterwaarden en ammoniak te meten. Breng op dag 1… et cetera.”
Als ik ze dan vertel dat ik een glazen bak vul met kraanwater en daar direct garnalen aan toevoeg, krijg ik de verwensingen soms naar mijn hoofd geslingerd.
“Hoe haal je het in je hoofd om dieren toe te voegen aan een bak die nog niet is ingedraaid!”
Problemen steken vaak de kop op tijdens het opstarten. Maar de factoren die dit veroorzaken zijn structureel van aard en niet per definitie gebonden aan de opstartfase. In feite is het de “onbewust, onbekwame” hobbyist zélf die moet opstarten.
Dode garnalen
Waarom gaan garnalen vaak dood na introductie in een aquarium? Als ik een aquarium heb staan die al 3 jaar gezond draait, waarvan de watertemperatuur een paar graden hoger ligt dan waar de garnalen de laatste dagen of uren in hebben gezeten, verwacht ik een sterfte onder de garnalen, vrijwel direct na introductie, maar ook gedurende de dagen die volgen. Een lange, zogenaamde, druppelacclimatisering zal de schade misschien iets doen beperken, maar ik verwacht dat een aanzienlijk deel van de dieren op zeer korte termijn dood gaat.
En als ik een nieuwe bak heb staan die nog maar 3 dagen oud is, waarvan de watertemperatuur ook een paar graden hoger ligt, dan verwacht ik hetzelfde resultaat.
Andersom maakt veel minder uit. Als de bak waar ze in komen een paar graden koeler is, dan verloopt de introductie meestal prima. Met andere woorden; zorg ervoor dat je de temperatuur van de bak bij introductie van garnalen, laag houdt.
Afijn, ik haal dit voorbeeld aan om duidelijk te maken dat mensen vaak geen besef hebben welke oorzaak er schuil gaat achter een probleem. Of hoe een bepaald ziekteverloop, zoals ammoniakvergiftiging, er bij vissen uit ziet. We wijzen blind met onze vinger op de plek waar iedereen naar lijkt te wijzen. Meestal is dit ammoniak.
Ammoniak brengt geen gevaar
De meest genoemde boosdoener tijdens de opstartfase zou de aanwezigheid van ammoniak zijn. Een aquarium moet worden ingedraaid zodat het schadelijke ammoniak door bacteriën wordt omgezet naar het veel minder gevaarlijke nitraat.
En tijdens de opstart wordt ook nitriet gemeten. Misschien omdat de micro-organismen die ammonia direct naar nitraat omzetten, niet de eerste kolonisten zijn. En ten dele ook, omdat bepaalde micro-organismen een voorkeur hebben voor een omgeving met een hoge ammoniak concentratie.
Ammoniak is een product van eiwitmetabolisme wat door vissen en invertebraten voornamelijk door de kieuwen, continue wordt uitgescheiden. In een 100 liter bak met 20 ember tetra’s, bijvoorbeeld, die bij elkaar 20 gram wegen, komt er dagelijks 0.014 gram of 14 mg ammoniak vrij. Dit komt in een 100 liter bak neer op 0.14 mg/l (= ppm) ammoniak per dag.
Dit kunnen we met ‘onze hobby-testjes’ niet meten. Die zijn namelijk niet zo nauwkeurig en niet zo gevoelig voor lage concentraties ammoniak. Of ze geven de laagste waarde weer (0.25 ppm).
Je moet de concentraties dus kunstmatig verhogen om te kunnen testen. En laat hogere concentraties ammoniak andere bacteriën stimuleren, dan de bacteriën (en archaea) die we in lage concentraties terugzien.
Desondanks gaat het toch vaak goed. Ammoniak in een aquarium met een pH waarde onder de 8, heeft vooral de ammonium structuur. Ammonium kan niet passief via de kieuwen terug in het lichaam van de vis komen. Je zult dus je best moeten doen om ammoniak gevaarlijk te laten worden.
Als je een Oscar vis (Astronotus ocellatus) in een 50 liter bak met warm, hard water houdt, zal ammoniak hoogstwaarschijnlijk problemen opleveren. Maar ammoniak zal in deze situatie niet het enige probleem zijn…
Geef de Oscar vis een leefomgeving die zijn natuurlijke omgeving benadert (sowieso een grotere bak met zacht water) en de kans is groot dat ‘onze Oscar’ geen last van ammoniak (ammonium) zal hebben. Ook als het aquarium 1 dag oud is.
Meer informatie over ammoniak lees je in het artikel Ammoniak Verlagen.
Stress is de echte (stille) killer
Voor dieren én planten is stress de belangrijkste oorzaak voor ziektes, verkleuring, verval en sterfte. Stress kan acuut zijn, maar ook chronisch. Als er stressoren in de omgeving zijn die dag in-dag uit aanhouden, wordt het immuunsysteem bij dieren en planten zwakker. Als er dan een acute stressor optreedt, kan het genoeg zijn om voor problemen te zorgen.
Deze stressoren kunnen al direct aanwezig zijn bij de start van een nieuw aquarium of aquascape, en dus ook snel voor problemen zorgen. Alles kan een stressor zijn.
Als richtlijn doe je er verstandig aan om dicht bij de natuurlijke condities te blijven van de dieren en planten die je houdt. Hoe dichter je bij de natuurlijke omgeving blijft, hoe kleiner de kans is dat er sprake zal zijn van problemen. Zowel aan het begin, wanneer je een aquarium opzet en vult met water, als na 3 maanden of 3 jaar.
De echte natuurlijke omgeving kun je niet bieden, maar alleen al de richting opsturen naar de natuurlijke leefomgeving, is naar mijn ervaring, én wat ik elders terug zie, al voldoende om een aquarium van problemen te behoeden.
Vissen
Heb je een bak van 20 liter? Hoeveel vissoorten denk je in een volume van 20 liter in de natuur te zien. Waarschijnlijk géén of één. De beginnende hobbyist neemt een stuk of 5 verschillende vissoorten. Vissen kunnen chronische stress ervaren bij aanwezigheid van andere vissoorten. Maar ook door de aanwezigheid van soortgenoten als het aquarium te klein voor ze is. Chronische stress uit zich anders dan acute stress. Probeer je een vis met een netje te vangen, dan lijkt het voor z’n leven te vechten. Bij chronische stress zie je dit niet. Het is ‘stille’ stress.
Te veel vissen in een aquarium, kan overigens ook een probleem met ammoniak opleveren. Het houden van een bescheiden aantal vissoorten en vissen, voorkomt problemen om meer dan één reden.
Naast de relatief beperkte ruimte van een aquarium / teveel vis(soorten), zijn er nog veel andere stressoren aan te wijzen die betrekking hebben op de inrichting en het gebruik van technologie. Een kale bak en normaal aquariumverlichting, geeft ander gedrag van een vis te zien, dan een natuurlijk-ogende bak en gedimd licht.
Plaats een ‘Bengaals vuurtje’ (Dario dario) in een tropische gezelschapsbak en je zult het visje ergens schuilend bij de bodem aantreffen. En dit lezen we op het internet terug. De Dario dario zou een benthische levenstijl (= op de bodem levend) hebben. Maar plaats het in een bak op kamertemperatuur, vol met drijfplanten, en zonder de aanwezigheid van andere vissoorten, en je zult het visje tussen de drijfplanten stationair zien zwemmen, wachtend op een klein beestje dat nietsvermoedend voorbij komt. Laat dit nu overeenkomen met observaties van Dario dario’s in het wild.
Planten
Voor planten geldt iets soortgelijks. De Meeste aquariumplanten zijn moerasplanten en worden daarom ook boven water gekweekt. Dit is makkelijker en productiever dan het kweken van planten onder water. Maar de “onbewust, onbekwame” hobbyist, brengt de planten direct onder water, waar de planten worden geconfronteerd met veel lagere zuurstof en CO2 concentraties, en hoogstwaarschijnlijk ook met een hoge lichtintensiteit, wat de behoeft aan CO2 alleen maar doet toenemen. De plant verkleurd of smelt volledig weg.
Kom meer te weten over aquariumplanten in relatie tot O2, CO2, lichtintensiteit en plantenvoeding, in het artikel “Aquariumplanten“.
Techniek is gevaarlijk
En hier verdwijnt mijn kans om deze blog te laten sponsoren door leveranciers van technologie. Leveranciers die van alles en nog wat aanbieden om een aquarium gezond te laten draaien. Technologie is meestal de grootste boosdoener voor problemen. Leveranciers verkopen producten aan hobbyisten, maar niet aan dieren of planten.
Ook het veel gehoorde belang van stabiliteit en balans is veel meer een eigenschap van technologie, dan van biologie.
Afijn, ik heb er een artikel over geschreven “Techniek is gevaarlijk“. Misschien handig even door te nemen voordat je 100-en euros kwijt bent aan aquariumproducten.
Algen voorkomen
Deze stip ik ook nog aan. Voor starters heb ik naast dit artikel, en het hierboven genoemde artikel, een derde artikel geschreven over een ander veelvoorkomend probleem, namelijk algen. Ook algen zijn het resultaat van structurele factoren die al vanaf de start van kracht kunnen zijn.
In het artikel “Algen Bestrijden” lees je over het verschil tussen het bestrijden van algen en het voorkomen van algen.
Een zoetwater aquarium opstarten
Wanneer kun je vissen of garnalen introduceren in een nieuw aquarium. Antwoord: per direct. Mits je richtlijnen in acht neemt die niet specifiek slaan op de opstart, maar op het (onder)houden van een aquarium. Ook voor een aquarium dat al 5 jaar draait.
- Zorg voor dimbaar licht en maak er gebruik van; beginnen op 10-20% van de normale output is een prima startpunt, zelfs voor beplante aquaria. Het helpt dan wél als het aquarium in een relatief donkere omgeving staat, zodat je prima zicht hebt op je bak. De reden waarom aquariumverlichting zo sterk is, is om het zicht in het aquarium te verbeteren in ruimtes die op zichzelf al goed verlicht zijn. Het gebruik van aquariumverlichting voorkomt dan reflecties / slecht zicht in je bak.
- Zorg voor zuurstofrijk water; planten zorgen voor zuurstof; een schoon wateroppervlakte en waterbeweging zorgen voor zuurstof; zorg dat een filter die voor de waterbeweging verantwoordelijk is, niet dicht kan slibben.
- Ook een lagere temperatuur houdt meer zuurstof vast. Kijk sowieso kritisch naar de temperatuur van water. Moet je water echt verwarmen? Kamertemperatuur is immers niet koud maar subtropisch.
- Beperk het aantal vissoorten; beter 10 vissen van dezelfde soort, dan 2 exemplaren van 5 verschillende soorten.
Waar moet je je niet druk om maken?
- De pH waarde. Een pH tussen de 7 en 8 is neutraal en tussen de 6 en 7 is zacht water. Zacht water is te realiseren door de (waterstof)carbonaten in het water te verlagen. Dit gaat over tijd meestal vanzelf. Daarom heeft aquariumwater een iets lagere pH dan kraanwater.
- Natuurlijke fluctuaties in waterwaarden, zoals pH en temperatuur, zijn geen probleem en kunnen zelfs voordelig werken. De waarden tussen 6 en 8 mag je als gelijkwaardig beschouwen. Plant en dier kunnen binnen deze grenzen hun eigen pH reguleren.
- Ammoniak. Mits je bovenstaande richtlijnen in acht neemt en de pH neutraal of zacht is (lager dan pH 8), heb je van ammoniak zeer weinig te duchten.
Laatste noot: Een volwassen aquarium dat al een paar jaar draait is vergevingsgezinder dan een gloednieuw aquarium. De complexere gemeenschap van microbiota, dat over tijd ontstaat, zorgt voor een stabieler, veerkrachtiger aquarium. In een nieuwe bak kunnen planten bijvoorbeeld wat meer moeite hebben om ijzer op te nemen. In een volwassen bak zal ijzer slechts zelden een probleem vormen. Maar zonder deze volwassenheid hoeft een opstart niet per definitie gepaard te gaan met problemen.
Blijf scapen,
Ruud
PS. Heb je vragen of opmerkingen? Stuur me gerust een bericht: