Aquarium met alleen planten
Een aquarium met alleen planten verschilt in feite niet van een vaas met planten en water. In een vaas zien we planten meestal boven water staan, met de wortels in “natte grond” of in het water. In een aquarium hoeft dit niet anders te zijn. Planten worden vaak ten dele boven water gehouden, zoals we dit zien in een riparium of bepaalde biotopen. De waterhoogte in een rechthoekige glazen bak hoeft niet de volledige hoogte van een aquarium in te nemen. De meeste plantensoorten die in de aquarium hobby worden aangeboden, staan in de natuur boven water, maar kunnen ook volledig onder water worden gebracht.
Traditioneel aquarium
Wat maakt een aquarium met alleen planten, anders of speciaal? Deze vraag kun je beantwoorden vanuit de vergelijking met planten die boven water worden gehouden, en ook vanuit de vergelijking met een aquarium waarin (ook) vissen rondzwemmen.
Het antwoord op de eerste vergelijking, kun je lezen in het artikel over aquariumplanten in relatie tot water, licht, zuurstof, CO2 en mineralen. Samengevat: de meeste aquariumplanten zijn van nature oever- en moerasplanten die in volledig aquatische toestand te maken krijgen met veel lagere concentraties zuurstof en CO2. Deze condities wordt nijpender naarmate de lichtintensiteit toeneemt. In een traditioneel aquarium, vaak verwarmt en eigenlijk altijd overbelicht, hebben hobbyisten moeite om planten gezond te houden.
Het antwoord vanuit de tweede vergelijking is in principe minder spannend. Een aquarium met alleen planten hoeft niet per definitie anders te zijn dan een aquarium met alleen vissen of waarin zowel planten als vissen aanwezig zijn. Alleen worden vissen vaak op onnatuurlijke wijze gehouden. Dit slaat wederom op temperatuur en lichtintensiteit. Kijk naar het gemiddeld aquarium en je ziet een overbelichte glazen bak dat continue wordt verwarmd. Zou je de verwarming en verlichting weghalen of in ieder geval sterk reduceren, dan worden de condities voor veel plantensoorten en veel vissoorten beter.
Bepaalde plantensoorten, zoals Rotala wallichii, hebben het per definitie zwaar in aquaria. Maar als je ’s ochtend CO2 gas in het water toevoegt, zul je zien dat ook deze planten het prima gaan doen. Zelfs onder zwak licht. En bij sterk licht, waarbij de CO2 concentratie van nog groter belang wordt, kleuren ze zelfs rood.
Aquarium met planten
Een aquarium met alleen planten opzetten is zo gepiept. De grootste uitdaging is de overgang van veel plantensoorten. Deze worden typisch boven water gecultiveerd, om vervolgens door de hobbyist volledig onder water te worden gebracht. Door deze planten bij ontvangst een paar weken in een vaas te laten drijven op een goed belichte locatie, zoals een vensterbank op de noordzijde, zul je na een poos al nieuwe bladeren zien groeien. Je kunt de planten dan volledig onder water zetten in het aquarium.
Bodem
Ieder substraat is prima. Voedingsbodems en aquasoils worden aangeboden, want dat is wat aquariumplanten nodig zouden hebben. Echter, planten hebben mineralen nodig. In voedingsbodems en aquasoils zitten mineralen. Maar mineralen vind je ook in kraanwater, in vloeibare bemesting en in droge minerale zouten. En ze komen vrij door microbiële activiteit in een aquarium.
Ongeacht de bron, zijn de mineralen hetzelfde. Waar je ze toedient maakt voor planten, in een glazen bak met water, he-le-maal niets uit. ‘Wat in de bak gaat, blijft in de bak.’
Dus ook ‘dood zand’ is prima substraat voor planten. Over tijd zal organisch stof en mineralen vanuit het water in het zand terecht komen. Daar hoef je geen maanden op te wachten. Met een gekleurde vloeistof in het water of juist onder in de bodem, kun je met eigen ogen zien hoe de vloeistof zich verspreid. Water beweegt namelijk door zand. En het beweegt sterker als het water boven het zand in beweging is.
Het duurt dan ook niet lang voordat ‘dood zand’ tot leven komt. Zeker wanneer planten wortel schieten. Wortels geven zuurstof (en organische stof) af in de bodem, en vormen een symbiotische relatie met bacteriën en schimmels, die zuurstof en organische stof opnemen en op hun beurt de wortels voeden met mineralen en CO2.
Kleine tip: stengelplanten zijn soms lastig te planten in fijn zand. Zet de stengel met de onderste bladeren in het zand, zodat de plant is verankerd. Die begraven bladeren breken door bacteriën en schimmels af en worden door de plant vervangen door wortels.
Mineralen
Voor een aquarium met alleen planten en in (sterk) gedimd licht, hoef je planten nauwelijks van mineralen (= plantenvoeding) te voorzien. Misschien bij de opstart kun je eenmalig wat ‘root tabs’ (wortelvoedende tabletten) in de bodem toevoegen om een surplus te creëren, maar over tijd kun je sturen op de kleur van bladeren.
Verkleuren bestaande bladeren die groen horen te kleuren, minder groen of geel, dan is er hoogstwaarschijnlijk sprake van een tekort van een van de zogenaamde macro-nutriënten: stikstof, kalium, magnesium of misschien ook fosfaat. En als je weinig waterwissels uitvoert, kan er ook sprake zijn van een tekort aan calcium en sulfaat.
Door zo nu en dan een waterwissel uit te voeren en tussendoor wat stikstof, kalium, magnesium en fosfaat toevoegen, moet voldoende zijn om een aquarium met alleen planten, van voeding te voorzien.
Zijn het de nieuwe bladeren die juist bleek of wit ogen, dan kan er sprake zijn van een ijzer of mangaan tekort. Van beide hebben planten maar zeer weinig nodig. Uit waterwissels en uit natuurlijke afbraak in een aquarium, zou er geen tekort van zogenaamde sporenelementen moeten voorkomen. Sporenelementen zijn mineralen waar planten in verhouding maar zeer weinig van nodig hebben.
Eventueel kun je apart wat ijzer, ongeacht de vorm, toevoegen aan het water. De exacte vorm is misschien niet direct opneembaar voor planten, maar zodra het in de bodem terecht komt, kunnen microben de vorm omzetten naar een structuur dat door wortels kan worden opgenomen.
Energie
Verwarming
Net als veel ‘aquariumvissen’ doen aquariumplanten het prima op kamertemperatuur. Een aquarium zonder verwarming is niet hetzelfde als ‘koud water’. Kamertemperatuur komt al snel overeen met een subtropisch klimaat. Een aquarium zonder verwarming is dus subtropisch.
En net als subtropische gebieden in de wereld, fluctueert de temperatuur tussen dag en nacht, en tussen de seizoenen. Dat is helemaal niet slecht voor plant en dier. Voor een aquarium met alleen planten gebruik je geen verwarming.
Verlichting
Over verlichting bestaan heel veel misverstanden. Voor achtergrondinformatie over de relatie tussen licht en aquariumplanten, kun je wederom het artikel over aquariumplanten raadplegen of het artikel over aquarium verlichting. Voor hier volstaat te vermelden dat hoge lichtintensiteit, wat standaard aquarium verlichting eigenlijk afgeeft, een groter probleem vormt dan lage lichtintensiteit.
Sterker nog; de meeste aquariumplanten kun je houden in een aquarium zonder aquarium verlichting, mits het aquarium op een goed verlichte locatie staat. Op een donkere locatie zijn er overigens tal van plantensoorten die het gewoon prima doen. Niet veel anders dan ‘huisplanten’ in de hoek van een kamer.
Ook de kwaliteit of de kleur van verlichting zijn veel meer van belang voor de hobbyist dan voor het aquarium met alleen planten.
Gassen
Als de verlichting en verwarming op een lager pitje staan, wordt het voor planten die volledig onder water worden gehouden wat makkelijk om te gaan met de lagere concentratie CO2 en de veel lagere concentratie zuurstof in water ten opzichte van de atmosfeer. Een lagere temperatuur verhoogt bovendien ook de concentraties van gas.
CO2
CO2 komt in water door diffusie vanuit de lucht boven het wateroppervlakte en door microbiële activiteit van afbraak van organische stof in het aquarium. De CO2 wordt overdag lager door fotosynthese van planten (en andere fotosynthetiserende organismen).
Zuurstof
Zuurstof komt in water door diffusie vanuit de lucht boven het wateroppervlakte en door fotosynthese van planten (en andere fotosynthetiserende organismen). De O2 wordt lager door de opname van micro-organismen (organische afbraak) en door planten (en andere fotosynthetiserende organismen).
Planten produceren overdag dus zuurstof, maar nemen gedurende de dag en nacht ook zuurstof op. Bovendien geven planten zuurstof af, waarmee ze ook de bodem van zuurstof voorzien. Naast het zuurstof-rijk maken van de zogenaamde rhizosfeer (de symbiose tussen plantenwortels, bacteriën en schimmels), vermoed ik dat planten het zuurstof ook ’s nachts voor eigen gebruik kunnen opnemen. Als je de bodem van een dicht beplant aquarium verstoort, komen er wel eens bubbels uit die naar het wateroppervlakte schieten. Deze bubbels bestaan uit zuurstof.
Wat kun je als hobbyist doen om planten te helpen? Een laag waterniveau helpt, omdat het wateroppervlakte waar diffusie van gassen plaatsvindt, naar verhouding groot is ten opzichte van het watervolume. Dit staat een beetje haaks op de gebruikelijke wens om verticaal groeiende stengelplanten te houden, waarvoor een hoger waterniveau wenselijk is.
Een laag waterniveau helpt maar is geen must. Je kunt het waterniveau wel aanpassen aan de hoogte. Houdt het wateroppervlakte bijvoorbeeld niet ver boven de top van je planten.
Waterbeweging
Een ander gebruik is om het water ’s avonds en ’s nachts goed te beluchten door middel van luchtbubbels. Hierdoor wordt én het water sterk in beweging gebracht, én wordt het wateroppervlakte gebroken.
terwijl de breking van het wateroppervlakte goed is ter voorkomen van biofilm op het wateroppervlakte en diffusie van gassen.
FAQ – Aquarium met alleen planten
Mag water stilstaan of moet het bewegen?
Waterbeweging is wenselijk voor de distributie van gassen en mineralen. Dit kan met een zogenaamde powerhead worden gerealiseerd, maar een traditionele filter is ook prima. Filtermedia haal ik er per definitie uit. Het is me alleen om de beweging van water te doen.
Is een filter noodzakelijk?
Een aquarium met alleen planten hoeft niet gefilterd te worden met behulp van een mechanische filter. En het hoeft ook niet te worden ingedraaid. Planten zijn betere biologische filters dan een grote mechanische filter die honderden euros kost. Filtratie is namelijk zuurstof gedreven. Een dure filter maakt geen zuurstof aan. Planten doen dit wel.
Welke plantensoorten zijn het makkelijkste te houden?
Alle soorten die tolerant zijn voor water met lage CO2 (en O2) concentraties:
- De ‘echte’ waterplanten, waarvan sommige wel eens worden aangeduid als ‘zuurstofplanten’, alsof andere planten geen zuurstof aanmaken. Afijn, denk aan plantensoorten van de familie’s Vallisneria, Elodia, Ceratophyllum en Myriophyllum.
- Epifyten en lithofyten, zoals varens en mos.
- Heel veel moeras- en oeverplanten, zoals Rotala rotundifolia, verschillende Hygrophila soorten, Limnophila sessiliflora, en verschillende Cryptocoryne soorten.
Verder lezen over een aquarium met alleen planten?
Blijf scapen,
Ruud
Heb je vragen of opmerkingen? Stuur me een bericht: